Makat Bölgesi İçin Kullanılan Krem Ve Merhemler
Bu tür krem ve merhemler ile dışkılama eylemi sırasında makat derisi üzerinde koruyucu bir tabaka oluşturarak, özellikle sert dışkı ve ıkınma sırasında makat çıkışının zorlanmasının yarattığı olumsuz etkilerden kişiyi olabildiğince koruma hedeflenir. Makat bölgesinde kullanılan krem ve merhemler yukarıda da belirtildiği gibi değişik maddeler içerebilmektedir, bu nedenle kesinlikle doktor önerisi olmadan rastgele kullanılmamalıdır.
Bu tür merhemler sıklıkla Genel Cerrahi Uzmanları ve Deri Hastalıkları (Dermatoloji, Cildiye) Uzmanları tarafından önerilir. Makat bölgesi veya bağırsak hastalıklarının tedavisine yoğunlaşan Genel Cerrahi Uzmanlarına ise proktoloji uzmanı, kolorektal cerrah ve proktolog gibi adlar verilir.
Nitrogliserin içeren kremler kan yolu ile yayılarak, vücutta genel etkilere yol açabildiklerinden, eldiven ile uygulanmaları veya tahta bir çubuk (spatül) yardımı ile sürülmeleri yararlı olabilir. Krem ve merhemlerin ortalama olarak günde 2-3 kez, özellikle dışkılama ve oturma banyosu sonrasında makatın etrafını kaplayacak boyutta sürülmeleri, tuvalet kağıdı ile makat bölgesinin silinmemesi ve bunun yerine su ile temizlenmesi yararlı olur.
Bölgesel (Lokal) Anestezi Yapan Kremler
Benzocaine, tetracaine, lidocaine, diperodon, dibucaine veya pramoksin türü lokal anestezik kremler makat ağrısı ve makat yanması yakınmalarını rahatlatmakta yararlıdır. Bu tür kremlerin makatın dışındaki deriye uygulanması uygun olur, makat içine uygulandıkları takdirde, bağırsak yolu ile hızla emilerek; bulantı, kusma ve kasılmalar gibi zehirli (toksik) etkiler yaratabilirler.
Fenol, mentol, borik asit ve oksikinolin türü antiseptik (mikrop önleyici) kremler makat bölgesi sorunlarında gerek bakteri ve gerekse de mantarların sayılarını azaltarak etki gösterirler.
Bizmut subgallat, Hamamelis virginiana (witch hazel), tannik asit, çinko oksit ve Peru balzamı bu anlamda yaygın olarak kullanılırlar. Derideki ödemi alarak ve dokuları sıkılaştırarak etki ederler. Bu tür kremler özellikle pıhtılaşmış (tromboze) hemoroid veya basur olgularında damarları büzme etkileri ile gayet etkilidirler.
Bu tür kremler makat bölgesinde sorunlu olan yeri korur ve özellikle makatta kaşınma ile makatta yanma gibi yakınmaları ortadan kaldırır ve makat bölgesini kayganlaştırarak dışkılama eyleminin daha az sorunla gerçekleşmesine olanak sağlarlar. Bu grupta tercih edilen maddeler; çinko oksit, sukralfat, alüminyum hidroksit jel, kalamin, kakao yağı, balık yağı, gliserin, kaolin, lanolin, mineral yağı, vazelin ve nişastadır.
Damar Büzme Etkisi Olan Kremler
Efedrin, fenilepinefrin gibi maddeler içeren kremlerin damarlarda büzüşme yaparak kanamayı durdurdukları bilinmektedir, ancak aynı gerçeğin hemoroid kanamaları için de geçerli olduğu bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Bu tür maddelerin, baş dönmesi, bulantı, kusma, terleme, susuzluk hissi, çarpıntı, yüksek tansiyon, göğüs ağrısı, ritim bozukluğu, işeme bozukluğu, kas güçsüzlüğü ve uykusuzluk gibi yan etkilere yol açabildiği bilinmektedir. Kalp hastalığı, şeker hastalığı (diyabet), göz tansiyonu (glokom), yüksek tansiyon (hipertansiyon) ve tiroid bezinin aşırı çalışması (hipertiroidi) sorunları olanların bu tür ilaçları doktor onayı ile kullanması gerekir.
Yara İyileşmesini Hızlandıran Kremler
Yara iyileşmesini hızlandıran ve doku onarımını arttıran bu tür kremlerden sık olarak yararlanılmaktadır. Balık yağı, Peru balzamı, Centella asiatica, A ve D vitamini içerikli kremler kullanılmaktadır.
Kortizonlu İlaçlar
Tüm dünyada kortizon içeren kremler, makat bölgesi yakınmalarında ve özellikle de makatta kaşıntı yakınmalarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Buna karşın, bilimsel olarak kortizon içerikli kremlerin hemoroid veya makat çatlağının iyileşmesine katkıda bulunduğu veya makat ağrısını ortadan kaldırdığına ait bilimsel bir kanıt yoktur ve 2-3 haftayı aşın bir süreyle kullanılmamalıdır. Bu tür ilaçlar; merhem, fitil, lavman veya köpük olarak bulunabilmektedir.
Yan etkileri: Bu tür ilaçlar bırakıldığında yakınmalar tekrar başlayabildiğinden, sıklıkla uzun süreli kullanımları gerekmektedir. Bu tür ilaçların aylar veya yıllar boyunca kullanılması sonucunda, makat kaslarında küçülme (atrofi), güçsüzlük ve telenjiektazi adı verilen bazı damar bozuklukları gelişebilir. Bu tür ilaçlar, vücutta yerleşen uyuz ve şerit (solucan, tenya) gibi hastalıkları baskılayabilir ve tanının gecikmesine neden olabilir. Hamile kadınlarda uzun süreli kullanılmamaları gerekir.
Kortizon İçeren Fitiller
Fitiller dışkının çıkışı esnasında makat kanalının ağzında kayganlığı arttırarak, dışkılama eyleminin kolaylaşmasına yardımcı olurlar. İçerdikleri aktif maddeyi eridikten sonra dışarıya bırakma özelliğine sahip olduklarından geç etki gösterirler. Kortizon içeren fitil veya suppozituvarlar kalın bağırsağın makata yakın olan son 10-15 cm’lik kısmı olan rektum’un ‘’proktit’’ veya ‘’rektit’’ adı verilen iltihaplarında etkilidir. Özellikle, rektum kanseri veya makat kanseri nedeniyle ışın tedavisi (radyoterapi) uygulanan hastalarda, radyasyonun yan etkisini veya ‘’radyasyon rektiti’’ adı verilen sorunun tedavisinde kortizonlu fitillerin yararı vardır. Bu tür fitiller uzun süreli kullanımlarında (üç haftayı aşkın) yan etki olarak, makat kanalında ülserlere ve hatta makat darlığına neden olabilirler.
Kortizon İçeren Lavmanlar Veya Köpükler
Bu gruptaki ilaçlar; hidrokortizon veya prednizolon maddelerini içerirler.
Kortizon içeren lavman veya köpükler; ‘’proktit’’ veya ‘‘rektit’’ adı verilen kalın bağırsağın son kısmı olan rektum’un iltihaplarında ve ‘’ülseratif kolit’’ adı verilen iltihabi bağırsak hastalığı durumlarında etkilidir. Hastalar tarafından köpük tedavisi günlük yaşamı kısıtlamadığı için daha çok tercih edilir. Lavman ile tablet veya iğne şeklinde olan kortizona göre çok daha az emilim olduğu bilinmektedir.
5-Amino-Salisilik (ASA) Asit İçeren Lavmanlar Veya Fitiller
5-ASA grubundaki lavman veya fitil şeklindeki ilaçlar ‘’proktit’’ veya ‘‘rektit’’ adı verilen rektum’un (kalın bağırsağın son kısmı) iltihaplarında tercih edilirler.
Nitrogliserin İçeren Kremler
Özellikle, makat çatlağı, anismus (dışkılama sırasında makat kaslarının gevşememesi) ve hemoroid gibi sorunların varlığında nitrogliserin kremlerin iç makat kasını (internal anal sfinkter) gevşetme konusunda çok yararlı olduğu bilinmektedir. Nitrogliserin kremlerin, kana karışarak tansiyon düşüklüğüne neden oldukları ve bunun sonucu olarak da, baş ağrısı ve baş dönmesi gibi yan etkiler oluşturdukları bilinmektedir, bu nedenle migren, kronik baş ağrısı, düşük tansiyon ve vertigo hastalarında bu ilacın kullanımının sorun yaratabileceğini bilmekte yarar vardır.
Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU
Proktoloji Uzmanı
Kaynaklar
- Rappaport YH, Kravchick S, Neheman A, et al. Scand J Urol 2021 Feb 17:1-10. Anorectal application of 5% lidocaine cream reduces pain prior to periprostatic nerve block during transrectal ultrasound guided prostate biopsy: Randomized, prospective controlled study.
- Hang MTH, Smith BE, Keck C, et al. Increasing efficacy and reducing side effects in treatment of chronic anal fissures: A study of topical diazepam therapy. Medicine (Baltimore) 2017; 96 (20): e6853. doi: 10.1097/MD.0000000000006853.
- Friciu M, Chefson A, Leclair G. Stability of hydrocortisone, nifedipine, and nitroglycerine compounded preparations for the treatment of anorectal conditions. Can J Hosp Pharm 2016; 69 (4): 329-333.
- Ala S, Enayatifard R, Alvandipour M, et al. Comparison of captopril (0.5%) cream with diltiazem (2%) cream for chronic anal fissure: a prospective randomized double-blind two-centre clinical trial. Colorectal Dis 2016; 18 (5): 510-516.
- Gandomkar H, Zeinoddini A, Heidari R, et al. Partial lateral internal sphincterotomy versus combined botulinum toxin A injection and topical diltiazem in the treatment of chronic anal fissure: a randomized clinical trial. Dis Colon Rectum 2015; 58 (2): 228-234.
- Mosavat SH, Ghahramani L, Sobhani Z, et al. Topical Allium ampeloprasum subsp Iranicum (Leek) extract cream in patients with symptomatic hemorrhoids: a pilot randomized and controlled clinical trial. J Evid Based Complementary Altern Med 2015; 20 (2): 132-136.
- van der Snoek EM, den Hollander JC, van der Ende ME. Imiquimod 5% cream for five consecutive days a week in an HIV-infected observational cohort up to 32 weeks in the treatment of high-grade squamous intraepithelial lesions. Sex Transm Infect 2015; 91 (4): 245-247.
- Digennaro R, Pecorella G, La Manna S, et al. Prospective multicenter observational trial on the safety and efficacy of LEVORAG® Emulgel in the treatment of acute and chronic anal fissure. Tech Coloproctol 2015; 19 (5): 287-292.
- Rahmani N, Khademloo M, Vosoughi K, et al. Effects of Aloe vera cream on chronic anal fissure pain, wound healing and hemorrhaging upon defection: a prospective double blind clinical trial. Eur Rev Med Pharmacol Sci 2014; 18 (7): 1078-1084.
- Asim M, Lowrie N, Stewart J, et al. Botulinum toxin versus botulinum toxin with low-dose glyceryltrinitrate for healing of chronic anal fissure: a prospective, randomised trial. N Z Med J 2014; 127 (1393): 80-86.