Makat Ağrısı

Makatta Ağrı (Proktalji) Neden Olur?

• Makat çatlağı
• Hemoroid (basur)
• Şiddetli ishal (diyare)
• Proktalgia fugax (nedeni bilinmeyen makat ağrısı)
• Levator ani sendromu
• Makat kanseri
• Rektum kanseri
• Lösemi hastalığı (ilk belirtisi olabilir)
• Makat apsesi
• Makat fistülü
• Anal kriptit
• Proktit
• Anismus
• Herpes virüs enfeksiyonu
• Makat siğili
• Cinsel temas ile bulaşan makat hastalıkları
• Kuyruk sokumu kemiği ağrısı
• Taşlaşmış dışkı
• Makat bölgesinde kanama
• Makatta kaşınma
• Soliter rektal ülser sendromu
• Makat bölgesi yaralanması
• Çatı (leğen, pelvis) kemiği içinde yer alan tümörler (rahim kanseri, rahim ağzı kanseri, vajina kanseri, prostat kanseri, mesane kanseri, penis kanseri)

Makat Ağrısı Tipleri Nelerdir?

• Dışkılama sonrasında gelişen ve bazen dakikalarca ve bazen de saatlerce devam eden bıçak saplanır veya jilet keser bir ağrının varlığında makat çatlağı, hemoroid veya makat siğili akla gelmelidir.
• Uykudan uyandıracak şiddette bir makat ağrısı durumunda, makat apsesi akla gelir.
• Şiddetli ve kramp tarzındaki bir makat ağrısı durumunda proktalgia fugax düşünülmelidir.
• Sürekli bir makat ağrısı durumunda sırt ağrısı ve omurilik basısı sorunu olabilir.

Roma IV Kriterlerine Göre Kronik Makat Ağrısı (Proktalji)

Yakınmaların en az 6 ay önce başlaması ve son 3 aydan beri sürekliliği gerekir.

• Sürekli ve tekrarlayan makat ağrısı veya sızısı
• Atakların 20 dakika veya daha uzun sürmesi
• İskemik bağırsak hastalığı, kriptit, makat apsesi, makat çatlağı, hemoroid, prostatit, kuyruk sokumu kemiği ağrısı gibi sorunların olmaması

Bu sınıflamada makat ağrısı şu şekilde alt gruplara ayrılır:

• Levator anl sendromu
• Proctalgia fugax
• Sınıflandırılamayan makat ağrısı

Makat Çatlağı Ağrısının Özelliği Nedir?

Makat çatlağı, makat ağrısına en sık yol açan nedendir. Sıklıkla arka yüzde gelişen bir çatlak, yırtık yada yarık nedeniyle, özellikle dışkılama sonrasında, yırtılır gibi bir ağrı hissedilmesine neden olur. Makat çatlağı, hamilelikte ve doğum sonrasındaki 4-6 hafta içinde gelişir. Kabızlıktan kaçınmak, sebze ve meyvelerden bol miktarda lif alımı ağrının azaltılmasına yardımcı olur. Tedavide; oturma banyosu, gliseril trinitrat krem, diltiazem tedavisi ve Botulinum toksini (Botoks tedavisi) % 70-90 arasında yararlı olur. Bu tür tedavilerden 3-4 ay sonra, makat çatlağının % 30-40 oranında nüks ettiğini bilmekte yarar vardır.

Hemoroid Hangi Durumlarda Ağrı Yapar?

Basur veya hemoroidin pıhtılaşmasına ‘tromboze hemoroid veya anal hematom’ adı verilir. Bu durumda ilk 48 saat içinde pıhtının bir cerrah tarafından boşaltılması yarar sağlar.

Herpes Virüs Enfeksiyonun Özelliği Nedir?

Cinsel temas ile bulaşan Herpes virüs enfeksiyonunun neden olduğu ağrı sıklıkla makat çatlağı ile karışır.

Proktalgia Fugax Nedir?

• Proktalgia fugax, nedeni bilinmeyen ve makat kanalında derinde kramp tarzında sıklıkla saniyeler, dakikalar ve hatta yarım saate kadar sürebilen ve yanlışlıkla dışkılama gereksinimi olarak yorumlanabilen bir ağrıdır. Sıklıkla, proktalgia fugax ağrısı 20 dakikadan kısa sürer, 20 dakikadan uzun olan ağrılarda ise ‘Levator ani sendromu’ düşünülür.
• Kadınlarda ortalama % 17, erkeklerde % 9 oranında görülmektedir.
• Geçmişte levator ani kasının aşırı kasılması nedeniyle oluştuğu düşünülmesine rağmen, günümüzde ağrı için belirli bir uyaran olmadığı görüşü kabul görmektedir.
• Buna karşın; cinsel temas ile ve adet öncesi dönemde sıklığının arttığı bilinmektedir.
• Ataklar sıklıkla bağırsak boş iken görülür ve ataklar arasında ağrı görülmez ve toplamda yılda 5-6 kez tekrarlar.
• Ağrı vakaların bir bölümünde gün içinde, diğerlerinde ise gecenin ortasında görülür. Ağrı gece uykudan uyandırabilir ve erkeklerde aynı anda sertleşme (ereksiyon) olabilir.

Roma IV Kriterlerine Göre Proctalgia Fugax

Yakınmaların son 3 aydan beri sürekliliği gerekir.

• Makat ve rektum alt kısmında ataklar şeklinde ağrı olması
• Ağrı süresinin saniyeler veya dakikalar boyunca olması
• Ataklar arasındaki süreçte ağrı olmaması
• Hastalarda sıklıkla, endoanal veya endorektal ultrasonografi (EAUS, ERUS) ile iç makat kası ve dış makat kasında kalınlaşma görüldüğünden, birçok hekim tarafından iç makat kası veya pudendal sinir bozukluğu nedeniyle oluştuğu düşünülür.
• Anorektal manometri incelemesinde ise: makat kanalı (anal kanal) içi maksimum basınç artmış ve elektriksel dalga hızı yavaşlamış olarak belirlenir.
• Tedavisinde diazepam ve klonidine grubundaki ilaçların olguların % 40-50’sinde etkisi olduğu bilinmektedir.

Levator Ani Sendromu Nedir?

• Daha çok kadınlarda görülen ve makatı destekleyen pelvik taban adı verilen levator ani kas grubunun spazmlar halinde kasılması durumudur.
• Neden geliştiği bilinmemektedir ve sıklıkla 20 dakika veya daha uzun süre boyunca şiddetli bir makat bölgesinde ağrı ile kendini belli eder.
• Hastalar ağrıyı otururken daha fazla hissederler.
• Ağrı ile mücadelede, ılık su ile oturma banyosu, makat kasları üzerine elle masaj yapılması ve İbuprofen veya Naproksen grubu ağrı kesici ilaçlar yararlıdır.
• Roma IV kriterlerine göre puborektal kasın arkaya doğru gerilmesi sırasında makat ağrısı hissedilmesi ‘’levator ani sendromu’’ olarak kabul edilir. Şayet bu manevra sırasında makat ağrısı hissedilmezse, mevcut sorun ‘’nedeni bilinmeyen makat ağrısı’’ grubunda ele alınır.

 Makatta Ağrı Durumunda Ne Tür Tetkikler Yapılır?

• Endoskopi:
• Endoskopi: Anoskopi ile sadece makat kanalı içi, rektoskopi ile sadece rektum denilen kalın bağırsağın makattan 25 cm ilerisine dek, sigmoidoskopi ile kalın bağırsağın sol yarısı ve kolonoskopi ile kalın bağırsağın tamamı görünütülenip, bir sorun varsa parça alınıp tanı konulabilir. Böylelikle, makat ağrısına neden olabilen makat kanseri, rektum kanseri, proktit, iltihabi bağırsak hastalıkları vb. birçok neden dışlanmış olur.
• Defekografi: radyolojik bir görüntüleme tekniği olan video-defekografi ile makat kanalı içindeki rektosel, makat sarkması durumlar açıklığa kavuşturulur ve farklı bir sorun olmadığından emin olunur.
• Anorektal manometri: Makat etrafındaki kasların gücünü ve fonksiyonunu araştırmada çok yararlı bir tetkik yöntemidir. Bu tetkikte makatı kontrol eden kasların istirahat ve kasılma halindeki basınçları ölçülerek değerlendirme yapılır ve böylelikle anismus hastalıklar dışlanmış olur.
• EAUS veya ERUS: Özellikle anal kanal veya rektumda tümörleri dışlamakta ve iç makat kası (internal anal sfinkter) ve dış makat kasının (eksternal anal sfinkter) fonksiyonlarının değerlendirilmesinde endoanal veya endorektal ultrasonografi (EAUS, ERUS) gayet etkilidir.

 Makatta Ağrı Durumunda Ne Tür Tedaviler Uygulanır?

1.Basit önlemler:

• Makat ağrısından korunmak için, kadınlarda kadınlık organının (vajina) arkasına doğru ve erkeklerde ise penis köküne doğru küvetin kenarı veya mermer gibi sert bir zemine, yada bir tenis topu üzerine oturmak fayda sağlar.
• Topuklara değme şeklinde gevşeme egzersizleri çok yarar sağlar.
• Makat kenarına her iki taraftan parmaklar ile yumuşak bir şekilde günde ortalama 50 kez masaj yapılması, puborektal kas adı verilen bu bölgede kasılmaya yol açan kasta rahatlama sağlar.
• Yasemin, melisa ve papatya çayları, ağrıları azaltmakta yararlıdır.

2.Oturma banyosu ve buz uygulaması:

Ilık su ile oturma banyosu ve dönüşümlü olarak paketlenmiş buz uygulaması yarar sağlar. Oturma banyosunu, günde 5-6 kez 24^o – 38^o C arasındaki ılık su içine 15-20 dakika süre ile oturarak yapmak yarar sağlar. Yaz aylarında denize veya havuza girmek yarar sağlar.

3.İlaçlar:

• Asetaminofen, Parasetamol, İbuprofen veya Naproksen türü ağrı kesici ilaçlar ağrıları dindirmede yararlıdır.
• Diazepam adlı sakinleştirici ilacın da etkili olduğu görülmüştür.
• Proktalgia fugax tedavisinde aslen salbutamol veya albuterol adlı astım ilaçları ve Klonidin adlı tansiyon ilacı kullanılmaktadır, ancak Proktalgia fugax’ı kesin olarak tedavi ettiği bilinen bir ilaç yoktur.
• Nitrogliserinli krem (% 0.2 veya % 0.4’lük) veya gliseril trinitrat krem ile masaj makat kaslarında gevşeme yaparak, yarar sağlar.
• Diltiazem: makat kaslarında gevşemeye neden olur.

4.Botoks tedavisi

Bazı vakalarda Botulinum toksini (Botoks) enjeksiyonunun gayet etkili olduğu bilinmektedir.

5.Pudendal sinir bloğu

Pudendal sinir blokajının yani makat bölgesine giden ağrı sinirinin bazı kimyasal maddeler verilerek dondurulmasının, bazı vakalarda etkili olduğu bildirilmiştir.

Makatta Ağrı Durumunda Nasıl Bir Yol İzlemelidir?

Makat ağrısı durumunda kişilerin tek yapmaması gereken, kendi kendine tedavi yöntemleri aramaktır. Burada en yararlı olacak davranış mutlaka konunun uzmanı olan bir Genel Cerraha başvurmaktır. Bu konu ile yoğun olarak uğraşan cerrah grubuna, Proktolog veya kolorektal cerrah adı verilir ve Genel Cerrahi’nin bu bölümüne ise kolorektal cerrahi, koloproktoloji veya proktoloji adları verilir.

Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU
Proktoloji Uzmanı

 

Kaynaklar

1. Pazos NS, Poch LC, Sánchez FJG, et al. Proctalgiaand obstructive defecation syndrome secondary to internal anal sphincter idiopathic hypertrophy. Cir Esp (Engl Ed) 2022 Oct 15:S2173-5077(22)00377-5. doi: 10.1016/j.cireng.2022.10.002.
2. Fuentes-Aparicio L, Arranz-Martín B, Navarro-Brazález B, et al. Postural sensorimotor control on anorectal pressures and pelvic floor muscle tone and strength: effects of a single 5P^®LOGSURF session. A cross-sectional preliminary study. Int J Environ Res Public Health 2021;18 (7): 3708.
3. Cobellis F, Satta E, Pescatori M. Megabowel withanismus. Tech Coloproctol 2020; 24 (1): 87-89.
4. Ferrero VT, Oset MM, Masferrer JP, et al; PrevaDIOR Study Group. Prevalence and characterization of breakthrough pain in cancer patients withproctalgia treated with 3D pelvic radiotherapy. Clin Transl Oncol 2019 Apr 5. doi: 10.1007/s12094-019-02102-1.
5. Bouchoucha M, Mary F, Bon C, et al. Sleep quality and functional gastrointestinal disorders. A psychological issue. J Dig Dis 2018; 19 (2): 84-92.
6. Schmulson MJ, Drossman DA. What is new in Rome IV. J Neurogastroenterol Motil 2017; 23 (2): 151-163.
7. Simren M, Palsson OS, Whitehead WE. Update on Rome IV criteria for colorectal disorders: Implications for clinical practice. Curr Gastroenterol Rep 2017; 19 (4): 15. doi: 10.1007/s11894-017-0554-0.
8. Bharucha AE, Lee TH. Anorectal and pelvic pain. Mayo Clin Proc 2016; 91 (10): 1471-1486.
9. Vieira AM, Castro-Poças F, Lago P, et al. The importance of ultrasound findings in the study of anal pain. Rev Esp Enferm Dig 2010; 102 (5): 308-313.
10. Singh GP. Proctalgia fugax with dysthymia. Indian J Psychiatry 2006; 48 (2): 126-127.