Dışkılamada Değişiklik

Dışkılama Eylemi Nasıl Gerçekleşir?

Dışkının ağırlığı, sayısı ve hacmi, kişiden kişiye, coğrafi bölgelere ve ülkelere göre değişiklik gösterebilir. Yoğun içerikli (500 kcal’den fazla) bir gıdanın mideye inmesi ile birlikte saniyeler içinde kalın bağırsak uyarılır ve bu duruma ‘’gastrokolik refleks’’ adı verilir. Bu uyarı ortalama 2.5 saate kadar sürebilir ve dışkılama refleksini de uyarabilir. Bu durum, gıdanın alınmasını takiben kısa sürede tüm sindirim sitemini dolaşması olarak algılanmamalıdır. Bir gıdanın alınmasını takiben ortalama 24-37 saat içinde dışkı ile birlikte atıldığı bilinmektedir. Gece uyku sırasında, kalın bağırsağın istirahat ettiği saptanmıştır. Kalın bağırsağın sol kısmının günde bir kez veya birkaç kez gelen elektriksel uyarılarla genişlemesi ile dışkı rektum adı verilen, makata yakın olan ve 12-15 cm uzunluğundaki bağırsağın son kısmına doğru itilir. Rektum’da genişlemeye neden olan dışkı, istemsiz bir kas olan iç makat kasının (internal anal sfinkter) gevşemesine ve ıkınma refleksinin uyarılması ile istemli bir kas olan dış makat kasının kasılmasına ve ‘’pelvik taban’’  adı verilen leğen veya çatı kemiği kaslarının aşağı doğru çökmesine neden olur ve böylelikle dışkılama eylemi gerçekleşir. Ikınma refleksinin beyin tarafından uyarılmasını takiben, kişi dışkılama eyleminin en fazla 40-60 saniye arasında erteleyebilir. İç makat kası ise dakikada 15-35 kez kasılır.

Dışkının İçeriği

Dışkının % 75’i su ve % 25’i ise katı içerikten oluşur. Katı gıdaların % 30’u sindirilmemiş lifler, % 30’u bakteri (canlı ve ölü), % 10-20’si yağ, % 10-20’si kalsiyum, demir gibi inorganik maddeler, sindirilmemiş gıda artıkları (fındık, mısır, bezelye, vb.), % 2-3’ü proteinlerden, safra ve mukus’tan (bağırsaktan salgılanan sümük benzeri sıvı) oluşur. Dışkının kahverengi rengi, bağırsakta parçalanmış alyuvarlar (eritrosit) nedeniyle oluşan ‘’bilürübin’’ adlı madde nedeniyle oluşur. Dışkının kokusu da, hidrojen sülfür (H₂S gazı) tarafından oluşturulur.

Sağlıklı Dışkılama Nasıl Olmalıdır?

Sağlıklı bir dışkı, 15-25 cm uzunluğunda ve 5-8 cm genişliğinde, kahverengi renkte ve çoğunlukla zorlanmadan çıkmalı, ‘’sosis’’ veya ‘’muz’’ şeklinde olmalı ve yavaşça klozetin dibine çökmelidir. Dışkıda kahverenginin tüm tonları olağan kabul edilir ve bu renk klozet suyuna sarı-kahve bir renk verir. Dışkının klozetin dibine süratle çökmesi, liften fakir gıdalar ile beslenildiğine ve dışkının suyun üzerinde havada kalması ise sıklıkla aşırı miktarda lif tüketildiğine işaret eder. Dışkı aşırı kalın olmamalıdır, zira bu durum inek sütü ürünlerinde mevcut olan laktoza karşı tahammülsüzlük nedeniyle olabilir ve dışkılama zorluğu ile makatta ağrıya neden olabilir. Birçok kişi sağlıklı dışkılama sayısının, günde bir kez olması gerektiğine inanır. Ancak, günde üç kez normal kıvamda dışkılama yapılması ve aynı şekilde haftada üç kez dışkılama yapılması da normal olarak kabul edilir. Ancak, haftada üç defadan az dışkılama yapılması; ‘’kabızlık’’ olarak adlandırılmaktadır.

2017 Yılına Ait Öneriler (Garg & Singh)

TONE olarak kısaltılmıştır ve her bir harf bir önlemi simgelemektedir.

• T: (Three minutes at defecation): dışkılama süresi 3 dakika olmalı. Dışkılama sırasında tuvalette uzun süreli akıllı telefon veya tablet kullanımı, gazete, kitap okuma, sosyal medyada gezinme veya bulmaca çözme gibi alışkanlıklardan vazgeçilmelidir.
• O: once-a-day defecation frequency: günde bir kez dışkılama (mümkünse sürekli sabah veya sürekli akşam)
• N: no straining during passing motions: dışkılama aşırı ıkınmadan gerçekleşecek
• E: enough fiber: yeterli lif alımı (5-6 çay kaşığı Psyllium veya karnıyarık otu 600 ml su ile) önerilmektedir. Batı tarzı diyette günlük 8-15 gram lif alınırken, sağlıklı olarak kabul edilen yüksek lifli diyette günde 25 gramın üzerinde lif alınması gerekir.

Dışkı Nasıl Değerlendirilir?

Dışkının değerlendirilmesinde, Bristol dışkı şekli sınıflandırması
dünya genelinde en yaygın olarak kullanılan sistemdir.

Tip 1: Katı ve ayrık misket şeklinde yuvarlaklar

Tip 2: Sosis şeklinde dışkı

Tip 3: Üzerinde çatlaklar olan sosis şeklinde dışkı

Tip 4: Düz ve yumuşak dışkı

Tip 5: Yumuşak ve birbirinden ayrık küçük toplar

Tip 6: Çamur gibi küçük tanelerden oluşan dışkı

Tip 7: Hiç katı kısmı olmayan su gibi dışkı

Dışkılamada Ne Tür Değişiklikler Olabilir?

Gün içinde dışkılama zamanı, dışkının çapı, şekli, büyüklüğü, miktarı ve sıklığında olan değişikliklere ve dışkıda kan görülmesine, dışkılama alışkanlığında değişiklik adı verilir. Bağırsak hareketleri normalde günün aynı saatinde oluşur ve zorlu bir ıkınma olmadan dışkılama işleminin gerçekleşmesi gerekir. Bu duruma ayrıca; bağırsak alışkanlıklarında değişiklik, barsak alışkanlıklarında değişiklik, anormal bağırsak hareketleri, bağırsak ritminde değişiklik adları da verilir.

Dışkıda Sindirilmemiş Gıda Artıkları

• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• Gıda zehirlenmesi (gastroenterit)
• Kronik ishal
• Çölyak hastalığı

Keçi Pisliği Şeklinde Dışkılama

• Huzursuz bağırsak sendromu (en sık nedeni)
• İltihabi bağırsak hastalıkları
• Bağırsağın divertiküler hastalığı
• Makat çatlağı
• Hemoroid
• Bağırsak kanseri
• Rektum kanseri
• Makat kanseri

Dışkıda Sümük (Mukus)

• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• Kistik fibrozis hastalığı
• Bağırsak enfeksiyonu
• Bağırsakta emilim bozukluğu
• İltihabi bağırsak hastalığı
• Makat çatlağı
• Makat fistülü
• Bağırsak kanseri

Yumuşak Dışkı

• Gıdalar: Şeker, alkol, laktozlu süt, kahve ve baharatlı gıdaların aşırı tüketimi
• Gıda zehirlenmesi
• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• İltihabi bağırsak hastalığı
• Hipertirodi (tiroid bezinin aşırı çalışması)
• Kronik pankreatit
• Dumping sendromu

Dışkıda Yeşil Renk

• Gıdalar: Aşırı sebze tüketimi (klorofil nedeni ile)
• İlaçlar: Demir içerenler
• İshal
• Bağırsak enfeksiyonları
• Antibiyotik kullanımı sonrasında

Dışkıda Sarı Renk

• Gıdalar: Ekmekteki gluten nedeni ile
• Bağırsakta emilim bozukluğu (malabzorpsiyon)
• Bağırsak enfeksiyonları
• İltihabi sarılık (hepatit)
• Pankreatit
• Pankreas kanseri

Dışkıda Kırmızı Renk

• Gıdalar: Turp, şalgam, ıspanak, domates suyu ve çorbası, yabanmersini vb.
• İlaçlar: Ağrı kesici ilaçlar, sukralfat vb.
• Dışkıda kan
• Hemoroid
• İltihabi bağırsak hastalığı
• Bağırsağın divertiküler hastalığı
• Bağırsak kanseri
• Rektum kanseri
• Makat kanseri

Dışkıda Siyah Renk

Dışkının siyah renkli olması dışkıda kan akla gelir ve özellikle mide veya on iki parmak bağırsağı gibi üst sindirim sistemi kanamalarında adeta ‘’katran renginde’’ ve çok kötü kokulu dışkı olur.

• Gıdalar: Pancar, meyan kökü, ıspanak
• Vitaminler: Demir içerenler
• İlaçlar: Demir, bizmut (mide ilacı), loperamid
• Mide kanaması
• Onikiparmak bağırsağı (duodenum) kanaması
• Diş kanamaları
• Burun kanamaları

Dışkıda Beyaz Renk

Dışkının beyaz renk alması veya ‘’camcı macunu gibi dışkı’’ olarak adlandırılır.

• Cerrahi sarılık
• Mikrobik sarılık (hepatit)
• Karaciğer sirozu
• Safra yollarının tümör, taş, vb. nedenlerle tıkanıklıkları

Olağan Dışkılama Alışkanlıkları Nelerden Etkilenir?

Yaşam sırasında her insanda doğal olarak kabızlık ve ishal gibi değişiklikler görülür, ancak bu değişikliklerin uzun bir süre boyunca devam etmesi bir sağlık sorunu olduğu anlamına gelir. Olağan dışkılama alışkanlıkları; kişinin tükettiği gıdalar (diyet), sıvı alım miktarı, egzersiz veya spor yapılması, vb. birçok faktöre bağlıdır. Diyetle suda erimeyen bol lifli (bakla, nohut, fasulye, bezelye ve mercimek) gıdalar ve suda eriyen sebzelerin birlikte ve dengeli olarak alınması ve günde 2 Lt’nin üzerinde su tüketilmesiyle dışkılamanın daha rahat olduğu bilinen bir gerçektir. Ayrıca, düzenli olarak spor ve egzersiz yapan kişilerde dışkılama eyleminin genelde sorunsuz olarak tamamlandığı bilinmektedir. İleri yaşla birlikte gerek hormonsal değişiklikler (hipotiroidi) ve gerekse günlük aktivitenin giderek azalması nedeniyle kabızlığa doğru bir eğilim olduğu gözlenir, ancak bunu olağan dışı sorunlardan ayırt etmek gerekir.

Dışkılama Alışkanlıklarında Değişiklikler

• Kabızlık
• İshal
• Huzursuz bağırsak sendromu (İBS)
• Seyahat
• Fazla miktarda sıvı kaybı (aşırı terleme, aşırı ishal, ağır egzersiz, vb. nedenlerle)
• Bazı ilaçların yan etkisi
• İştahta azalma
• Aşırı zayıflama
• Omurilik yaralanması
• Dışkı taşlaşması (fekal impaksiyon): Aşırı hareketsizlik, yaşlılar, felçli, omurilik yaralanmalı ve yatalak kişilerde görülür.
• Anismus (makatta aşırı kasılma)
• Bağırsak kanseri
• Rektum kanseri
• Makat kanseri
• Makat sarkması (rektal prolapsus)
• Rektosel (bağırsak fıtıklaşması)
• Bağırsak düğümlenmesi
• İltihabi bağırsak hastalığı
• Bağırsak divertiküliti
• AİDS hastalığı
• Bazı ameliyatlardan sonra: Özellikle bağırsak ameliyatlarında ince bağırsağın son kısmının (terminal ileum) alınmasını takiben yağ emilimi bozularak yoğun ishal gelişebilir. Aynı şekilde iltihabi bağırsak hastalığı veya bağırsak kanseri nedeni ile kalın bağırsağın belirli bölümünün veya tamamının alındığı (total kolektomi) durumlarda günlük dışkılama sayısı 8-12 arasında olabilir.

Kronik Kabızlık Sınıflaması – Roma III Kriterleri

Bu kriterlere göre aşağıdaki belirtilerden en az iki tanesinin üç aydan beri varlığı ve hastanın yakınmalarının ise en az 6 ay önce başlaması esas alınır. Kabızlık için çeşitli sınıflamalar veya skorlama sistemleri tanımlamışlardır, ancak en yaygın kullanılan sistem, halen Roma III kriterleridir.

• Haftada üç defadan az sayıda dışkılama olması
• Dışkılamaların en az % 25’inde fazla ıkınma olması
• Dışkılamaların en az % 25’inin katı ve hacimli olması
• Dışkılamaların en az % 25’inde, dışkıyı tam boşaltamama varlığı
• Dışkılamaların en az % 25’inde, dışkının takılma veya engellenme hissi varlığı
• Dışkılamaların en az % 25’inde, parmakla destekleme olması
• Dışkı gevşetici ilaç (laksatif) kullanmadan yumuşak dışkı çıkartamama

Dışkılama Alışkanlıklarında Değişiklik İçin Tetkikler

• Makat muayenesi
• Kan tetkikleri (lökosit sayımı, tümör markerları, vb.)
• Dışkı tetkiki (kan, mikrop ve gizli kan aranması)
• Anoskopi
• Rektoskopi
• Sigmoidoskopi
• Kolonoskopi
• Sanal kolonoskopi
• Kapsül endoskopisi
• Bilgisayarlı tomografi
• Anorektal manometri
• Defekografi
• Endorektal ultrasonografi (ERUS)
• Manyetik rezonans görüntüleme (MRG)

Seyahatte Oluşan Dışkılama Değişikliklerinin Nedenleri

• Yer değişikliği
• Beslenme türünde değişiklik
• Fazla yağlı gıdaların tüketimi
• Yoğun alkol tüketimi
• Sıvının az tüketilmesi
• Farklı mekandaki yerleşik mikroplara alışkın olmamak

Seyahat Kabızlığı İçin Alınabilecek Önlemler

• Düzenli yürüyüş
• Sıvı alımının arttırılması
• Liften zengin gıdaların tüketilmesi

Seyahat İshali İçin Alınabilecek Önlemler

İshal İçin Yararlı

• Sürekli ishal olanların Loperamide veya Bizmut türü bir ilaç bulundurması
• Laktoz tahammülsüzlüğü olanlarda laktozsuz ürünler
• Liften fakir beslenme
• Muz
• Beyaz pirinç
• Elma püresi
• Tost
• Patates
• Tavuk (göğüs kısmı)
• Yoğurt
• Fıstık ezmesi

 İshal İçin Zararlı

• Alışkın olunmayan gıdalar
• Aşırı yağlı ve şekerli gıdalar
• Baharatlı gıdalar
• Kafeinli içecekler
• Çiğ sebze ve meyveler
• Fasulye
• Lahana

Dışkılamada Değişiklik Durumunda Ne Zaman Doktora Başvurmalı?

• Aniden gelişen kabızlık
• Şiddetli gaz
• Karında artan şişkinlik
• Dışkı çıkartamama
• Şiddetli karın ağrısı olması
• Dışkıda kan görülmesi
• Dışkıda iltihap görülmesi
• Dışkı çapında incelme (kalem şeklinde dışkılama)
• Nedensiz kilo kaybı (diyet yapmadan)

Dışkılamada Değişiklik Durumunda Hangi Doktora Başvurmalı?

Dışkılama alışkanlıklarında değişiklik durumunda; İç Hastalıkları, Gastroenteroloji, Genel Cerrahi uzmanlık dallarında bir hekime başvurmakta yarar vardır. Bağırsak cerrahisi alanında (kolorektal cerrahi, koloproktoloji) alanında hizmet veren cerrahlara kolorektal cerrah denilir.

Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU
Proktoloji Uzmanı

 

Kaynaklar

1. Johnston BJ, Clark DA, Warwick AM. Long term outcomes of total colectomy for severe constipation. Colorectal Dis 2023 Feb 15. doi: 10.1111/codi.16517. Online ahead of print.
2. Sugitani Y, Inoue R, Inatomi O, et al. Mucosa-associated gut microbiome in Japanese patients with functional constipation. J Clin Biochem Nutr 2021; 68 (2): 187-192.
3. Hungin AP. Chronic constipation in adults: the primary care approach. Dig Dis 2021 Apr 18. doi: 10.1159/000516489. Online ahead of print.
4. Werth BL, Williams KA, Fisher MJ, et al. Definingconstipation to estimate its prevalence in the community: results from a national survey. BMC Gastroenterol 2019; 19 (1): 75. doi: 10.1186/s12876-019-0994-0.
5. Gortazar de Las Casas S, Rubio-Pérez I, Saavedra Ambrosy J, et al. Sacral nerve stimulation forconstipation: long-term outcomes. Tech Coloproctol 2019 May 30. doi: 10.1007/s10151-019-02011-z.
6. Pannemans J, Corsetti M. Opioid receptors in the GI tract: targets for treatment of both diarrhea andconstipation in functional bowel disorders? Curr Opin Pharmacol 2018; 43: 53-58.
7. Garg P, Singh P. Adequate dietary fiber supplement and TONE can help avoid surgery in most patients with advanced hemorrhoids. Minerva Gastroenterol Dietol 2017; 63 (2): 92-96.
8. Fabrizio AC, Alimi Y, Kumar AS. Methods of evaluation of anorectal causes of obstructed defecation. Clin Colon Rectal Surg 2017; 30 (1): 46-56.
9. Sharma A, Rao S. Constipation: pathophysiology and current therapeutic approaches. Handb Exp Pharmacol 2017 Feb 10. doi: 10.1007/164_2016_111.
10. Verma A, Misra A, Ghoshal UC. Effect of biofeedback therapy on anorectal physiological parameters among patients with fecal evacuation disorder. Indian J Gastroenterol 2017 Feb 18. doi: 10.1007/s12664-017-0731-y.