Kolonoskopi

Kolonoskopi Nedir? 

Kolonoskopi, parmak kalınlığında ışıklı ve kıvrılabilen bir hortum şeklinde bir cihaz ile (endoskop), makattan (anüs) girilerek, kalın bağırsağınızın tamamının anestezi uzmanı eşliğinde ve hastane koşullarında, monitörde incelenmesi işlemidir. Kolonoskopi, ilaçlı kalın bağırsak filmlerine (lavman opaklı kolon grafisi) göre daha kesin bir tanı yöntemi olup, tanı özelliğine ek olarak bazı durumlarda tedavi edici özelliği de vardır. Bu sayede çeşitli kalın bağırsak hastalıklarının tanısı konulabilir, şüpheli durumlarda parça alınabilir, kanama varlığında iğne ile durdurma (skleroterapi), lazer ile yakma veya endoskopik klip yerleştirme, darlıkları stent (şemsiye) ile genişletme, vb. çeşitli tedaviler uygulanabilir.

Doktorlar Hangi Durumlarda Kolonoskopi İsteğinde Bulunur? 

• 50 yaş ve üzerindeki hastalarda bağırsak kanseri taramasında
• Bağırsak polipleri: poliplerin takibi ve alınmasında
• Tanısı konulmuş bağırsak kanserinin takibinde
• Ailede bağırsak kanseri veya FAP (çoklu bağırsak polibi) hastalığı varsa
• İltihabi bağırsak hastalığı takibinde
• Makattan kanama varlığında
• Nedeni bilinmeyen kansızlığın (anemi) tetkikinde
• Dışkıda gizli kan varlığında
• Nedeni bilinmeyen karın ağrısının tetkikinde
• Nedeni bilinmeyen zayıflama varlığında
• Kronik ishal varlığında
• Kronik kabızlık varlığında
• Yabancı cisimlerin alınmasında
• Görüntüleme yöntemlerinde (BT, MRG) bağırsağa ait bir sorun belirlenmiş ise
• Yapışıklık, ışın tedavisi veya tümörler sonucunda meydana gelen bağırsak darlığı varlığında, balon ile genişletme veya stentleme (şemsiye) amaçlı
• Volvulus olarak adlandırılan bağırsak düğümlenmesinin tedavisinde

Hangi Durumlarda Kolonoskopi Yapılamaz? 

• Hastanın rızası olmaması
• Uyum güçlüğü olan hastalar
• Yetersiz anestezi durumu
• Yetersiz bağırsak hazırlığı
• Bağırsakta delinme (perforasyon) şüphesinin varlığı
• Şiddetli bağırsak iltihabı (toksik megakolon, fulminan kolit) varlığı
• Bağırsak divertikülü iltihabı veya apsesi
• Yakın zaman önce kalp krizinin varlığı
• Karın zarı iltihabi (peritonit) varlığı

Kolonoskopi Tetkikinin Ne Yararları Vardır?

1.Bağırsak polipleri: Levine ve ark. çalışmasında, 50 yaş civarındaki erkeklerin % 25’inde ve kadınların ise % 15’inde, bağırsak polibi gelişme riski mevcuttur. Bu poliplerinde kontrolsüz şekilde bırakıldıklarında yıllar içinde, bağırsak kanserine neden olabildikleri bilinmektedir. Nadiren makattan kanamaya neden olan poliplerin, büyük bölümünün uzun yıllar sessiz bir şekilde bağırsakta barınabildikleri bilinmektedir. Bu nedenle, düzenli kolonoskopi tetkiki yapılması bağırsak poliplerini henüz bağırsak kanserine dönüşmeden tespit etme ve alma olanağı sağlama açısından çok önemlidir. Amerikan Ulusal polip çalışmasında, kolonoskopi ile düzenli tarama yapılması ve belirlenen 15’inde bağırsak poliplerinin alınması (polipektomi işlemi) durumunda, bağırsak kanseri ve rektum kanseri oranlarının % 76-90 oranında azaldığını vurgulamışlardır.

2.Bağırsak kanseri: Bağırsak kanseri nedeni ile gerçekleşen ölümler, tüm kanser ölümleri içinde ikinci sırada yer almaktadır. Kolonoskopi taramaları ile son 40 yılda bağırsak kanseri oranında % 90’lik azalma görüldüğü belirlenmiştir.

3.İltihabi bağırsak hastalıkları: Crohn hastalığı ve ülseratif kolit gibi hastalıkların tanısının konulması, tedavilerinin planlanması ve sonraki dönemlerde düzenli takiplerinin yapılabilmesi açısından kolonoskopi tetkiki büyük önem taşır. Bu hastalıklarda zaman içinde kanama, darlık, delinme, apse, bağırsak fistülü, kanserleşme gibi komplikasyonlara rastlanabildiğinden kolonoskopi ile düzenli aralıklarla takip edilmektedirler.

4.Damar sorunları: Kolonoskopi; bağırsak anjiodisplazisi, AV malformasyon, iskemik kolit vb. damar sorunlarının tanısı, kanamalarının durdurulmasına olanak sağlar.

5.Diğer hastalıklar: Bağırsak divertikülü, bağırsak lipomları, bağırsak lenfoması, karsinoid tümör, gastrointestinal stromal tümör

6.Kanamaların durdurulması: Alt sindirim sistemi kanamalarında kolonoskopi ile iğne ile ilaç verilebilir (sklteroterapi), elektrik akımı (koter), yada lazer ile yakılabilir veya endoskopik klip yerleştirilebilir.

7.Stent yerleştirilmesi: Kısmi olarak bağırsak tıkanıklığına yol açan bağırsak kanseri olgularında, kolonoskopi ile geçici (plastik) veya kalıcı (metal) şemsiye şeklinde bağırsak içinde açılan ve tekrar genişlemeyi sağlayan stent yerleştirilebilir.

8.Yabancı cisimlerin alınması: Bağırsak içine kaçan çeşitli yabancı cisimler kolonoskopi ile alınabilir.

Kolonoskopi İşlemi Öncesinde Bir Hazırlık Gerekir Mi? 

Kolonoskopi’nin ideal bir sonuç vermesi için bağırsakların sıklıkla işlemden bir gün önce tam olarak temizlenmiş olması (bağırsak hazırlığı, kolon hazırlığı, bağırsak temizliği, kolon temizliği) gerekmektedir.

Bağırsak Hazırlığı Sırasında Düzenli Olarak Kullandığım İlaçlar Alınabilir Mi?

Bağırsak hazırlığı sırasında, kalp, tansiyon vb. ilaçların büyük bir çoğunluğu alınabilir. Ancak, kan sulandırıcı ilaçlar (Aspirin®, Coraspin®, Ecoprin®, Dispril®, Coumadin®, Heparin®, Plavix®, Pradaxa® vb.), romatizma ve ağrı kesici ilaçları, insülin, demir ilacı veya antibiyotik kullanıyorsanız doktorunuzu uyarınız. Kan sulandırıcı ilaçların doktor kontrolünde, kolonoskopi tetkikinden 7-10 gün öncesinden kesilmesi gereklidir. Kan sulandırıcı ilaçlara sıklıkla, işlemden 5-7 gün sonra (ek bir girişim yapıldıysa) tekrar başlanılabilir, ancak bu konuda mutlaka doktordan onay almak gerekir. Ayrıca mutlaka alerjileriniz konusunda doktorunuzu uyarınız.

Kolonoskopi Hiçbir Yakınması Olmayan Kişilere Yapılır Mı? 

Evet yapılır. Akciğer ve meme kanserini takiben kalın bağırsak kanseri, kanser ölümlerinde üçüncü sırada yer almaktadır. Bu nedenle, Amerikan Endoskopi Derneği gibi gelişmiş ülkelerin ilgili kuruluşları, 50 yaş üzerindeki kişilere tarama testi olarak kolonoskopi’yi önermektedirler. Her beş yılda bir kolonoskopi yapıldığında bağırsak kanserinin büyük ölçüde önlenebildiği bilinmektedir. Özellikle birinci derecede akrabalarında kalın bağırsak kanseri öyküsü olan kişilere tarama amaçlı yapılması tavsiye edilmektedir.

50 Yaştan İtibaren

• Yılda bir kez dışkıda gizli kan testi
• 5 yılda bir kez sigmoidoskopi (kalın bağırsağın son yarısının kamera ile incelenmesi) tetkiki
• 10 yılda bir kez kolonoskopi (kalın bağırsağın tamamının kamera ile incelenmesi) tetkiki

Kolonoskopi tetkiki ile bağırsak kanserleri % 95-97 oranında belirlenmektedir. Geçmişte 50 yaştan sonra düzenli olarak önerilen kolonoskopi tetkiki, 45 yaştan sonra bağırsak kanseri riskinin başlaması nedeni ile 40 yaştan sonra yapılmaya başlanmıştır. Standart kolonoskopi halen kalın bağırsak taramasında ‘altın standart’ olarak kabul edilmektedir.

Kolonoskopi Gününde Tetkikten Önce Yemek Yiyebilir Miyim?

Kolonoskopi yapılacağı gün tetkike kadar, hiçbir şey YEMEYİN ve İÇMEYİN. İşlem öncesinde, ortalama 6 saatlik bir açlık süresi arzulanmaktadır.

Kolonoskopi İşlemi Nasıl Gerçekleşir? 

İşlem öncesinde sakinleştirici bazı ilaçlar (sedasyon) veya anestezi uzmanı eşliğinde yapılacağından pek huzursuzluk hissetmezsiniz. İşlem genellikle ağrısız olup, rahat seyreder. Siz sırtüstü veya yan tarafınıza doğru yatarken doktorunuz tetkike başlayacaktır. Kolonoskopi işlemi 15 ile 60 dakika arasında sürmektedir. Ayrıca, işlem sonrasında 30 dakika – bir saat civarında bekleme süresi uygulanmaktadır. Bazı durumlarda kalın bağırsağın yapısı (aşırı kıvrımlı veya uzun olması) itibari ile kolonoskopi aletini arzulanan noktaya kadar ilerletmek mümkün olmayabilir, bu durumda bazen tetkikin tekrarı önerilebilir.

Kolonoskopi İşlemi Anestezi Olmadan Yapılabilir Mi? 

Kolonoskopi işlemi sırasında verilen hava veya gaz, hastada şiddetli bir gerginlik ve karın ağrısına yol açması nedeniyle, hasta konforu açısından, kolonoskopi işleminin, anestezi verilmeden yapılması tercih edilmez. Ekibimiz gibi birçok ekip, kolonoskopi işlemini anestezi uzmanın varlığında, anestezi (sedoanaljezi) eşliğinde gerçekleştirmektedir.

Bu Aletten Bana Hastalık Bulaşır Mı? 

Hayır bulaşmaz, çünkü tüm endoskopi cihazlarına; bakteri, virüs ve mantar gibi zararlı mikropları yok etmek için tetkik öncesinde, mekanik temizlik ve ardından da özel yıkama cihazları (yıkama cihazı) ile dezenfeksiyon işlemi yapılmaktadır.

İşlem Sırasında Normal Dışında Bir Durum Görülürse Ne Olur?

Doktorunuz belirli bir bölgenin ileri tetkikine karar verirse, o bölgeden kolonoskop içinden geçirilen bir tel (biyopsi forsepsi) yardımı ile parça (biyopsi) alabilir. Biyopsi sadece kanser şüphesinde değil, birçok iyi huylu (selim) hastalığın ayırıcı tanısında da tercih edilmektedir. Kanama nedeniyle işlem yapılması durumunda, bu odaklara iğne ile ilaç verilebilir veya elektrik akımı (koter), yada lazer ile yakılabilir veya endoskopik klip yerleştirilebilir. Böylece çoğu zaman kanamayı durdurmak mümkün olabilir ve bu işlemler ağrıya yol açmaz. Bağırsak kanaması olan hastalarda sorun; dışkıda gizli kan, dışkıda kanama veya makattan kan gelmesi şeklinde kendisini belli edebilir. Bu tür bir durumda kolonoskopinin tekrarlanması halinde, tanı değerinin % 20 civarında olacağı bildirilmektedir.

Kolonoskopi İşlemi Sonrası Nasıl Seyreder?

İşlem sırasında hava verilmesine bağlı olarak, gaz çıkartma gereksinimi duyabilirsiniz. Doktorunuz size işlemin sonuçlarını açıklayacaktır. Tetkik sırasında ağrı duymamanız için çeşitli sakinleştirici veya anestezi ilaçları yapılacağından ve işlem sonrasında refleksleriniz etkileneceğinden kolonoskopi sonrasında, araç kullanmanız sakıncalıdır. Aynı şekilde banka ve borsa işlemlerini, tetkikten kısa bir süre yapmak, hatalı kararlar alınmasına yol açabileceğinden uygun değildir. Bu nedenle mümkünse tetkike bir yakınınızın refakatinde gelmenizde yarar vardır. Doktorunuzun önereceği süreden sonra gıda alabilirsiniz.

Kolonoskopi İşleminin Komplikasyonları Var Mıdır?

Bağırsak polipleri kolonoskop içinden geçirilen telden bir kement (snare) yardımı elektrik akımı ile yakılarak (koter ile) ağrısız bir şekilde çıkartılır. Kolonoskopi sırasında, kullanılan sakinleştirici ilaçlara karşı alerji gelişebilir veya çok nadiren biyopsi veya polip çıkartılma yerlerinden kanama veya delinme olabilir. Kolonoskopi işlemleri sonrasında, % 4 oranında geçici bakteri artışı görülebilir. Bu komplikasyonların % 85’inin ise bağırsak poliplerinin alındığı ‘’polipektomi’’ işlemi sırasında geliştiği bildirilmektedir. Rutter ve ark. çalışmasında, kolonoskopi işlemine ait komplikasyon oranı % 0.7 olarak belirtilmiştir. Kolonoskopi sonrasında makattan kanama riski ise % 0.5-2 arasındadır ve sıklıkla kolonoskopi işlemi ile aynı günde veya 7-10 gün içinde görülür. Kolonoskopi sırasında yapılan polipektomi işlemine ait kanamalar polip çapı büyüdükçe, polip sayısı arttıkça, kanser içeren poliplerde, kalın bağırsağın sağ yarısındaki poliplerde ve Aspirin kullanan hastalarda  daha sıktır. Polipektomi kanamaları, çoğunlukla işlem sırasında enjeksiyon tedavisi, koter veya lazer ile yakma ile durdurulur. Geniş tabanlı poliplerin çıkartıldığı polipektomi işlemleri sonrasında, 1 / 1,000 oranında ‘’postpolipektomi sendromu’’ adı verilen, karın ağrısı ve karın zarı iltihabı (peritonit) ile seyreden bir tablo ortaya çıkabilir.  Polipektomi işlemi sırasında delinme ise, ender de olsa cerrahi girişim gerektirebilir. Şiddetli karın ağrısı, ateş, titreme veya yarım bardaktan fazla makattan kanama olması durumlarında doktorunuzu arayınız.

Kolonoskopi İşleminde Her Zaman Kalın Bağırsağın Tamamı İncelenebilir Mi?

Kolonoskopi tetkiklerinin % 80-90’ında kalın bağırsağın başlangıç kısmı olan çekum incelenebilir ve hatta ince bağırsağın kalın bağırsakla birleşme bölümü olan terminal ileum’da bu incelemeye dahil olur. Geriye kalan % 10-20 olguda ise, kalın bağırsağın tamamını inceleyebilmek mümkün olmayabilir.

Kolonoskopi Tetkikinin Tamamlanamadığı Olgular

• Aşırı kıvrımlı bağırsak yapısı
• Uzun bağırsak (dolikokolon, redundant kolon)
• Geçirilmiş bağırsak ameliyatı veya kadın hastalıkları ameliyatları nedeniyle bağırsak yapışıklıkları olan hastalar
• Obezite

Kolonoskopi Yerine Sanal Kolonoskopi Yapılsa Olur Mu?

Sanal kolonoskopi bilgisayarlı tomografi (BT kolonoskopi) veya manyetik rezonans görüntüleme (MRG kolonoskopi) cihazlarından yararlanarak kalın bağırsağın üç boyutlu görüntülerinin elde edilmesidir ve standart kolonoskopi ile eşdeğer değildir.

Sanal Kolonoskopinin Zayıf Noktaları

• Sanal kolonoskopi sırasında bağırsakta polip veya kanser belirlenirse çıkartılamaz veya parça alınamaz ve hastaya ek olarak standart kolonoskopi yapmak gerekir.
• Bilgisayarlı tomografi ile yapıldığında hasta X ışını alır.
• Sanal kolonoskopide 2 ile 10 mm arasındaki çapta polipler rahatlıkla gözden kaçabilir, ancak standart kolonoskopide bunlar rahatlıkla belirlenebilir.

Kolonoskopi Yerine Kalın Bağırsak Röntgeni Yapılsa Olur Mu?

Kalın bağırsak röntgeni (kalın bağırsak filmi, kolon filmi, kolon grafisi, lavman opaklı kolon grafisi, çift kontrastlı kolon grafisi) kolonoskopi ile aynı hizmeti vermez.

Kalın Bağırsak Röntgeninin Zayıf Noktaları

• Tetkik sırasında X ışını (radyasyon) alınır.
• Röntgen ilacının basınçlı verilmesi durumunda bağırsakta delinme (perforasyon) gelişebilir.
• Kolonoskopi tetkikinde bağırsakta yeterince temizlemeyen dışkı kalıntıları emilebilir (aspirasyon) yada yıkanabilir (irigasyon), ancak kalın bağırsak filmi yapılırken bu gerçekleştirilemez
• Bağırsakta polip veya kanser belirlenmesi durumunda, polibi çıkartmak (polipektomi girişimi) veya tümörden biyopsi almak için ayrıca kolonoskopi gerekir.
• Hastaların % 40’ında kalp ritim bozukluğu (aritmi) gelişebilir.

Kolonoskopi Yerine Kapsül Endoskopisi Yapılsa Olur Mu?

Kapsül endoskopisi 1×3 cm ebadında ve 4 gram ağırlığında ve içinde bir mikroçip veya mini-kamera olan bir kapsülün 8-12 saatlik açlığı takiben yutulması ve bu cihazın sindirim sisteminde seyahat ederek görüntüler alması ve sonunda hastanın bu kapsülü dışkısı ile çıkartması işlemidir. Kapsül endoskopisi hiçbir zaman kolonoskopiye alternatif bir tetkik yöntemi değildir ve başlıca ince bağırsağı değerlendirmek için ve nedeni bilinmeyen kansızlık, bilinmeyen karın ağrısı ve kronik ishal gibi durumlarda altta yatan sorunun belirlenmesi amacı ile kullanılır.

Kolonoskopi Yerine Kan Testi Yapılsa Olur Mu?

Bazı genetik testler ile bağırsak kanseri riski anlaşılabilir. Burada araştırılan genler EPCAM, MLH1, MSH2, MSH6, PMS2, MUTYH, APC, BMPR1A, SMAD4, PTEN ve STK11’dir. İngiltere’de bu tetkiklerin maliyeti 1,500 sterlin tutmaktadır ve bu tetkiklerde şüpheli bir sonuç bulunması durumunda, kolonoskopi yapılması gerekmektedir. Bu nedenle, medyada belirli aralıklarla yer alan ‘’kolonoskopi korkusuna son’’ veya ‘’kolonoskopi artık tarihe karışıyor’’ gibi sansasyonel haberlere pek itibar etmemek gerekir. Kolonoskopi, halen bağırsak kanserinin tanısı ve takibinde dünya genelinde altın standart olmaya devam etmektedir. Günümüzde, bağırsak kanseri açısından genetik test sadece şu durumlarda önerilmektedir:

• 10’dan fazla bağırsak polibinin varlığı
• Bağırsak poliplerine ek olarak farklı tümörlerin varlığı
• Birinci derecede akrabalarında bağırsak kanseri varlığı

Kolonoskopi İle Mevcut Sorunu Atlama Oranı Nedir?

Kolonoskopi tetkiki sırasında polip, bağırsak kanseri ve rektum kanseri gibi sorunların ortalama % 7 oranında atlanabildiği çeşitli çalışmalarda vurgulanmaktadır. Sorunun atlanması, kitlenin çapının küçük olması, cihazın yetersizliği, endoskopistin yetersizliği nedeni ile olabilir. Deneyimin artması ile atlama olasılığı azalmakla birlikte sıfır olmamaktadır.

Bir Kolonoskopi Tetkikinin Başarısı Veya Kalitesi Nasıl Değerlendirilir?

Amerikan Gastroenteroloji Derneği’nin kolonoskopide kalite kriterlerine göre, gerçekleştirilen kolonoskopi işlemlerinin en az % 95’inde kalın bağırsağın başlangıç kısmı olan çekum’a ulaşılabilmeli ve bu noktadan itibaren kolonoskopi aletinin dışarı çıkartılma veya işlemin sonlandırılma süresinin en az 6 dakika olmasıdır.

 

Prof. Dr. Korhan TAVİLOĞLU
Proktoloji Uzmanı

 

Kaynaklar

1. Son D, Choi YJ, Son MY, et al. Benefits of probiotic pretreatment on the gut microbiota and minor complications after bowel preparation for colonoscopy: A randomized double-blind, placebo-controlled pilot trial. Nutrients 2023 Feb 24; 15 (5): 1141.
2. Nogueira-Rodríguez A, Glez-Peña D, Reboiro-Jato M,et al (Basel). Negative samples for improving object detection-a case study in AI-assisted colonoscopy for polyp detection. Diagnostics (Basel) 2023 Mar 3; 13 (5): 966.
3. Kim SY, Lee SJ, Chung JW, et al. Efficacy of repeat forward-view examination of the right-sided colon during colonoscopy: A prospective randomized controlled trial. J Gastroenterol Hepatol 2020 Apr 8. doi: 10.1111/jgh.15064.
4. Symonds EL, Cole SR, Lau SY, et al. The significance of the small adenoma: a longitudinal study of surveillance colonoscopy in an Australian population. Eur J Gastroenterol Hepatol 2019 Jan 21. doi: 10.1097/MEG.0000000000001358.
5. Amano T, Nishida T, Shimakoshi H, et al. Number of polyps detected is a useful indicator of quality of clinicalcolonoscopy. Endosc Int Open 2018; 6 (7): E878-E884. doi: 10.1055/a-0605-3264. Epub 2018 Jul 4.
6. Patel VD, Thompson WK, Lapin BR, et al. Screeningcolonoscopy withdrawal time threshold for adequate proximal serrated polyp detection rate. Dig Dis Sci. 2018 Jul 4 doi: 10.1007/s10620-018-5187-0.
7. Othman MO, Zhang D, Elhanafi S, et al. Cap-assisted colonoscopy increases detection of advanced adenomas and polyps. Am J Med Sci 2017; 353 (4): 367-373.
8. Kashiwagi K, Inoue N, Yoshida T, et al. Polyp detection rate in transverse and sigmoid colon significantly increases with longer withdrawal time during screening colonoscopy. PLoS One 2017 Mar 22;12(3):e0174155. doi: 10.1371/journal.pone.0174155. eCollection 2017 Mar 22.
9. Rutter CM, Johnson E, Miglioretti DL, et al. Adverse events after screening and follow-up colonoscopy. Cancer Causes Control 2012; 23 (2): 289-296.
10. Levine JS, Ahnen DJ. Adenomatous polyps of the colon. NEJM 2006; 355: 2551-2557.